Z dziejów kaznodziejstwa „czasów saskich”. Strategia literacka Franciszka Kowalickiego w tomie Post stary polski (1718)
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEData publikacji: 06.12.2024
Terminus, 2024, Tom 26, zeszyt 2 (71) 2024, s. 159 - 178
https://doi.org/10.4467/20843844TE.24.011.20388Autorzy
Z dziejów kaznodziejstwa „czasów saskich”. Strategia literacka Franciszka Kowalickiego w tomie Post stary polski (1718)
The works of the Jesuit Franciszek Kowalicki (1668–1730), comprising the collections: Katedra kaznodzieje niedzielnego (Sandomierz 1725), Kaznodzieja odświętny (Sandomierz 1721, 1725), Pustynia w raj delicyj duchownych zamieniona (Sandomierz 1732) and Socyjusz kaznodziei odświętnego (Sandomierz 1728) deserve presentation and characterisation. What draws particular attention in Kowalicki’s work, however, is the collection of sermons Post stary polski, published in 1718 at the Jesuit college in Sandomierz. The author of the present study has made two sermons from the Post stary polski the subject of his reflection. The aim was to characterise these works and to grasp their purpose, as well as the way they functioned within the literary tradition and to highlight their role in the intellectual culture of the epoch. The analysis focused on the Kazanie wieczorne na wtorek zapustny and the Kazanie wieczorne o koronie cierniowej, revealing Kowalicki’s literary strategy.
The author of this article undertakes a reflection on the presence of conceptual treatments in the sermonic prose of Franciszek Kowalicki. The definition of concept in Baroque literature is taken after Maciej Kazimierz Sarbiewski, who in his treatise De acuto et arguto argued that three types of concepts can be distinguished in poetry. One of them is the concept understood as “empty” and “vacuous”, i.e. one that only on the surface resembles the point, but in fact is only its verbal layer.
The analysis of the presence of conceptual measures in Franciszek Kowalicki’s prose has made it possible to formulate remarks of a synthesising nature. Post stary polski is above all an example of the wear and tear of certain forms of literary expression and a symptom of the aesthetic transformations taking place at the turn of the 17th and 18th centuries.
Bielicki S., Niedziele kaznodziejskie to jest Kazania na niedziele całego roku, Częstochowa: Drukarnia Paulinów, 1712.
Giularis L., Ariadne rhetorum manuducens ad eloquentiam adolescentes […], München: Lucas Straub, 1658.
Gorczyczewski J.O., Poezje przekładane i własne, t. 1: [N. Boileau-Despréaux], Satyry Boala Despro z przystosowaniem ich do rzeczy polskich […], wierszem polskim przełożone przez X. J. Gorczyczewskiego, Warszawa 1818.
Kowalicki F., Katedra kaznodzieje niedzielnego na rok cały krzyżem wielmożnej jejmości Pani Teresy Stradomskiej stolnikowy owruckiej pani i dobrodziejki podwyższona światłem księżycowym oświecona z siebie ciemna roku, którego na krzyżowej katedrze przy słońcu zaćmionym Chrystus jaśnie się pokazał Synem Boskim i Nauczycielem Świata, Sandomierz: Drukarnia Jezuitów, 1725.
Kowalicki F., Kaznodzieja odświętny abo Kazania doroczne na dni świętych Bożych uroczyste, Królowy wszystkich świętych poświęcone, Sandomierz: Drukarnia Jezuitów, 1721.
Kowalicki F., Post stary polski dziewięć niedzielny od S. Wojciecha nabożnie zaczęty […] na synodzie […] wrocławskim roku 1246. Na siedm niedzielny zamieniony mowami niedzielnymi i o męce Pańskiej z swoją Wielkonocą wspomniony […], Sandomierz: Drukarnia Jezuitów, 1718.
Kowalicki F., Post święty profesor świętych i kaznodziei albo część trzecia Postu starego polskiego zamykająca doroczne o świętych mowy […], Sandomierz: Drukarnia Jezuitów, 1721.
Kowalicki F., Pustynia w raj delicyj duchownych zamieniona, fruktem doskonałości zakonnej obfitująca, pracą W.X. Franciszka Kowalickiego S.J. zaszczepiona, a na pospolity pożytek, po śmierci auktora hojną, życzliwej mu osoby ręką otworzona […], Sandomierz: Drukarnia Jezuitów, 1732.
Kowalicki F., Socyjusz kaznodziei odświętnego przed twarzą Chrystusową i Świętych jego idący. Abo Mowy odświętne drugie […] imieniowi […] panny Franciszki Tarłówny ksieni sandomierskiej na honor ogłoszone, Sandomierz: Drukarnia Jezuitów, 1728.
Sarbiewski M.K., O poincie i dowcipie (De acuto et arguto), w: M.K. Sarbiewski, Wykłady poetyki (Praecepta poetica), tłum. i oprac. S. Skimina, Wrocław–Kraków 1958, s. 31.
Stradae F., Romani e Societate Jesu Eloquentia bipartita […], Köln: Johann Kinckius, 1638.
Bednarski S., Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce, Kraków 1933.
Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”, t. 2: Piśmiennictwo staropolskie. Hasła osobowe A–M, oprac. R. Pollak et al., Warszawa 1964.
Bobicz I., Homilia a kazanie, „Przegląd Homiletyczny” (1928), nr 6, s. 173–185.
Bogdanow H., Piśmiennictwo religijne w księgozbiorach szlachty krakowskiej w XVIII wieku jako wyraz jej zainteresowań czytelniczych, w: Problemy kultury literackiej polskiego Oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, Wrocław 1978.
Brzozowski M., Teoria kaznodziejstwa, w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. 2, red. M. Rechowicz, Lublin 1975, s. 363–428.
Buchwald-Pelcowa P., „Stare” i „nowe” w czasach saskich, w: Problemy literatury staropolskiej, Seria 3, red. J. Pelc, Wrocław 1978.
Dygdała J., U początków „czarnej legendy” czasów saskich, „Czasy Nowożytne” (2010), nr 23, s. 63–84.
Gostyńska D., Retoryka iluzji. Koncept w poezji barokowej, Warszawa 1991.
Hanusiewicz-Lavallee M., „Dowcipna egzegeza” w „Pieśniach” Wacława Potockiego, w: Koncept w kulturze staropolskiej, red. L. Ślękowa, A. Karpiński, W. Pawlak, Lublin 2005, s. 184–192.
Hanusiewicz-Lavallee M., Święte i zmysłowe w poezji religijnej polskiego baroku, Lublin 1998.
Historie dziwne i straszliwe. Jezuickie opowieści z czasów saskich, oprac. M. Kazańczuk, Chotomów 1991.
Iskra Z., Franciszek Kowalicki – sandomierski literat czasów saskich, „Studia Filologiczne” 3 (2004), s. 93–104.
Jocher A., Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauki w Polsce od wprowadzenia do niej druku po rok 1830 włącznie, z pism Janockiego, Bentkowskiego, Ludwika Sobolewskiego, t. 3, Wilno 1842.
Judkowiak B., Pytania o czasy saskie w kulturze i literaturze. Pojęcie, jego pozycja, obramowanie i perspektywy, w: Wiek osiemnasty jako zmiana. Perspektywa i problemy, red. M. Parkitny et al., Poznań 2023, s. 189–220.
Korbut G., Pogromca obskurantów sprzed stu lat. X. Jan Gorczyczewski, w: Z dziejów literatury polskiej wieku XIX, Warszawa 1929, s. 35–39.
Krzyżanowski J., Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru, Warszawa 1961.
Lisiak B., Jezuici polscy a nauki ścisłe od XVI do XIX wieku. Słownik bio-bibliograficzny, Kraków 2000.
Maliszewski K., Jakub Kazimierz Rubinkowski: szlachcic, mieszczanin, erudyta barokowy, Warszawa 1982.
Maryl M., „Piorun mściwe ostrzy strzały”. Wizja świata w egzemplach barokowego kaznodziei Franciszka Kowalickiego, w: „Skarby pilności”. Materiały ze studenckiej konferencji naukowej poświęconej literaturze i kulturze baroku, red. M. Kacprzak, P. Kozioł, Warszawa 2008, s. 64–72.
Mazur-Pietrzyk J., Druki sandomierskie przechowywane w bibliotece seminarium duchownego w Sandomierzu, „Archiwa. Biblioteki i Muzea Kościelne” (1995), nr 64, s. 463–564.
Natoński B., Kowalicki Franciszek (1668–1730), w: Polski słownik biograficzny, t. 14, red. E. Rostworowski, Wrocław 1968–1969, s. 530–531.
Obremski K., Jakub Kazimierz Rubinkowski. Dziejopisarz i człowiek saskiego półwiecza, Warszawa 2008.
Olędzki J., Świadomość mirakularna, „Polska Sztuka Ludowa” 43 (1989), z. 3, s. 147–157.
Otwinowska B., Koncept, w: Słownik literatury staropolskiej (średniowiecze, renesans, barok), red. T. Michałowska przy udziale B. Otwinowskiej i E. Sarnowskiej-Temeriusz, Wrocław 1990, s. 389–393.
Panuś K., Zarys historii kaznodziejstwa w Kościele katolickim, cz. 2: Kaznodziejstwo w Polsce. Od średniowiecza do baroku, Kraków 2001.
Partyka J., Między scientia curiosa a encyklopedią, Warszawa 2019.
Pasierb J.S., Od kaznodziejstwa do homilii, Pelplin 1983.
Pawlak W., „Paradoxa theologica” Wacława Potockiego wobec kaznodziejskich „Nowin”, „Roczniki Humanistyczne” 50 (2002), z. 1, s. 161–186.
Pawlak W., Barokowe kazania o św. Jacku – między laudacją a parenezą, w: Święty Jacek i dziedzictwo dominikańskie, red. M. Rowińska-Szczepaniak, E. Mateja, Opole 2008, s. 213–236.
Pawlak W., Koncept w polskich kazaniach barokowych, Lublin 2005.
Pawlak W., Teoria kaznodziejstwa w Polsce wobec reformy trydenckiej (do połowy XVII wieku). Rekonesans, w: Formowanie kultury katolickiej w dobie potrydenckiej. Powszechność i narodowość katolicyzmu polskiego, red. J. Dąbkowska-Kujko, Warszawa 2016, s. 435–496.
Pazera W., Kaznodziejstwo w Polsce od początku do końca epoki baroku, Częstochowa 1999. Pelc J., Barok – epoka przeciwieństw, Kraków 2004.
Pelczar J., Zarys dziejów kaznodziejstwa w kościele katolickim, cz. 2: Kaznodzieje polscy, Kraków 1896.
Pieczyński M., Kirke, Proteusz i Lutnia rozstrojona. O poezji eksperymentalnej późnego baroku w świetle wypowiedzi teoretycznych, Warszawa 2013.
Pieczyński M., Nowatorstwo i eksperyment w poezji późnego baroku, „Śląskie Studia Polonistyczne” 14 (2019), nr 2, s. 67–81.
Piskała M., O długim trwaniu antologii na przykładzie „Speculum exemplorum”, „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” 12 (2022), nr 15, s. 45–59.
Prejs M., Konceptyzm czasów saskich – próba oglądu kierunku przemian, w: Koncept w kulturze staropolskiej, red. L. Ślęk, A. Karpiński, W. Pawlak, Lublin 2005, s. 185–196.
Prejs M., Oralność i mnemonika. Późny barok w kulturze polskiej, Warszawa 2009.
Prejs M., Poezja emocji, „Przegląd Humanistyczny” 25 (1981), nr 3, s. 67–84.
Prejs M., Poezja późnego baroku. Główne kierunki przemian, Warszawa 1989.
Raubo G., Dusza, monstra i życie na Księżycu. Teoria antropologiczna w barokowej „scientia curiosa” Wojciecha Tylkowskiego, „Przestrzenie Teorii” (2013), nr 19, s. 57–75.
Rok B., Zagadnienie śmierci w kulturze Rzeczpospolitej czasów saskich, Wrocław 1991.
Signer L., Die Predigtanlage bei P. Michael Angelus von Schorno. Ein Beitrag zur Geschichte des Barockschrifttums, Assisi 1933.
Strzyż-Judkowiak B., Z kart literatury zapomnianej. Przyczynek do dziejów kultury epoki saskiej, „Ruch Literacki” 1984, nr 5–6, s. 395–410.
Szady J., Szady B., Kazania na Wielki Tydzień w epoce nowożytnej, w: W kręgu wielkopostnej pobożności i bractw religijnych. Materiały z V Polsko-Hiszpańskiego Sympozjum Historycznego, Lublin 2007, s. 88–101.
Szelewski J.K., Rys historyczny wymowy duchownej w ogólności, a szczególniej w Polsce. Okres III. Od panowania Władysława IV aż do Stanisława Konarskiego, „Pamiętnik Religijno-Moralny” 7 (1844), z. 3, s. 233–251.
Teusz L., „Bolesna Muza nie Parnasu góry, ale Golgoty…”. Mesjady polskie XVII stulecia, Warszawa 2002.
Walczak-Sroczyńska B., „Wielkie zwierciadło przykładów” – dzieje tekstologiczne, „Slavia Orientalis” (1976), nr 4, s. 493–508.
Wbis E., Apollonia von Alexandrien, w: Lexikon der christlichen ikonographie. Ikonographie der heiligen, hrsg. von E. v. B. Kirschbaum, Wien 1973, s. 231–232.
Wiślicz T., Pedagogika strachu w kościele potrydenckim w Polsce, w: Sic erat in fatis. Studia i szkice historyczne dedykowane Profesorowi Bogdanowi Rokowi, t. 1, red. E. Kościk et al., Toruń 2012, s. 283–298.
Wiślicz T., Zarobić na duszne zbawienie. Religijność chłopów małopolskich od połowy XVI do końca XVIII wieku, Warszawa 2001.
Wolański F., Kaznodziejstwo bernardyńskie w staropolskim systemie komunikacji społecznej schyłku epoki saskiej. Studium kształtowania wyobrażeń i postaw, Toruń 2012.
Zahajkiewicz M.T., Kaznodziejstwo w Polsce średniowiecznej w świetle ustawodawstwa synodalnego, „Roczniki Teologiczne” 51 (2004), z. 4, s. 130–143.
Źródła wiedzy teoretycznoliterackiej w dawnej Polsce. Średniowiecze, renesans, barok, wstęp, wybór i oprac. M. Cytowska, T. Michałowska, Warszawa 1999, s. 453–455.
Informacje: Terminus, 2024, Tom 26, zeszyt 2 (71) 2024, s. 159 - 178
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Publikacja: 06.12.2024
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Finansowanie artykułu:
Udział procentowy autorów:
Informacje o autorze:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 263
Liczba pobrań: 36